Er zijn nog steeds mensen die het doen; foto’s maken van het tv-scherm. Tegenwoordig is dat echt een beetje gek, alles is immers online terug te kijken, wordt automatisch gearchiveerd of wordt uiteindelijk wel door iemand op YouTube gezet. Maar hoe verder je terug gaat, hoe minder bewegend beeld er nog is. En dan kan zo’n foto van een tv-scherm ineens weer heel erg bijzonder zijn. Zoals deze van persfotograaf Hans Peters van 16 maart 1973.
Goed nieuws: Purno de Purno is verkrijgbaar op DVD! “ALLE afleveringen van ALLE series van 1989 tot 2009. Meer dan 65 afleveringen, bijna 7 uur idiosyncratische animatie.” Sapperedosio!
Hans Wessels, één van de makers van deze cultklassieker maakt later nog zo’n fijne subversieve kinderanimatie: Ffukkie Slim. Wessels: “omdat de directeur van de VPRO die middag bij mij op bezoek zou komen, wilde ik iets te presenteren hebben. Ik heb toen mijn goede vriend Steve gevraagd voor mij te poseren. Ik heb zijn mond gefotografeerd en uitgeknipt, daaromheen een mannetje getekend en Ffukkie Slim was geboren! ‘Hij woont in Ghettostad met zijn Omi en in zijn hoofd woont de oorwurm Andy Wormhole. En Andy is niet alleen dichter en filosoof, maar bovenal muzikant en DJ!’, vertelde ik erbij. De week daarna had ik een contract voor 13 afleveringen!”
De scenario’s schreef Wessels samen met de animatoren Ferry van Schijndel, Martijn van den Bos en Lucas de Peinder. Wessels: “dan gingen we een maand naar Thailand of naar Cuba met een laptop en dan kwamen we weer terug met een nieuwe serie.” Daarna werden de acteurs gecast en opgenomen, dan de soundtrack in elkaar gezet. Vervolgens gaat het team aan de slag met de animatie. Net als Purno de Purno (zie Vorm van vermaak, p. 205) wordt Ffukkie Slim weer op een bijzondere manier gemaakt, in dit geval met een bonte verzameling aan 2D en 3D technieken. De 2D animatie is gebaseerd op gescand tekenwerk en in Flash geanimeerd, een techniek die eigenlijk niet geschikt is voor het maken van televisie. De achtergronden zijn weer gemaakt met 3D Studio. Van Ffukkie Slim zijn 39 afleveringen (van 8 minuten) uitgezonden door de VPRO tussen 2002 en 2007. Nog meer goed nieuws: alle drie de seizoenen staan op YouTube op het Official Ffukkie Slim Channel.
UNK!
Vandaag is het precies één jaar geleden dat het boek Vorm van vermaak uitkwam. Roy en ik spraken daarvoor tientallen mensen uit het vak. We hadden daar nog heel lang mee door kunnen gaan, maar erg moest ook een boek gemaakt worden… Dus zijn er een hoop mensen die we niet of nauwelijks in het boek noemen. Gelukkig hebben we de website nog! Vandaag een verslag van het gesprek dat ik voerde met Martin Roodnat. Een van de weinige motion-graphic designers zonder roots bij de NOS. Vanavond gaat bij SBS6 weer een van zijn ontwerpen in première, maar hoe begon het allemaal?
Welke opleiding heb je gevolgd?
Ik deed grafische vormgeving op de academie in Arnhem en in plaats van een stage volgde ik nog een half jaar illustratie op de Rietveld. We hadden een hele goede illustratie leraar in Arnhem, Friso Henstra maar er was niet echt een opleiding of afdeling, terwijl ik dat wel wilde, juist in combinatie met grafisch ontwerp. Op de Rietveld academie kreeg ik les van Thé Tjong King, Waldemar Post, Lydia Postma, hele goeie illustratoren. Na mijn afstuderen heb ik het een jaartje geprobeerd als illustrator. Dat lukte wel aardig, maar ik zag al snel dat je daar niet van kon leven.
Hoe kwam je voor het eerst in aanraking met bewegend beeld?
Op de academie, in de derde klas volgens mij, kon je vrijwillig animatiefilmpjes maken voor Ja, natuurlijk (NCRC, 1976-2002) en Sesamstraat (NOS, 1976 – nu). Je kreeg de sleutel en dan mocht je ‘s nachts je filmpje maken in de kelder waar een 16mm camera hing. Ik vond laatst een aantal van die filmrolletjes terug, maar ik was dat eigenlijk een beetje vergeten. Ik wilde toen gewoon illustrator worden. Daarna heb ik een videoclip gemaakt met twee jongens van de academie. Ik speelde ook in een bandje, we noemden onszelf “Arnhems slechtse rock ’n roll band”. Het was lol trappen, maar wel met goede muzikanten. Theo Outhuyse bijvoorbeeld. Hij ging bij de televisie werken en via hem kwam ik in contact met Willem van den Berg. Ik air-brushte veel en toen las ik iets over computeranimaties, en ik dacht dat lijkt exact op air-brush, zo mooi qua shading, daar moet ik alles over weten. Daarom wilde ik heel graag Willem van den Berg ontmoeten.
Terwijl Willem van den Berg de VPRO in een punk-jasje stak, begon Max Kisman (van 1994-1996 de vaste VPRO-ontwerper) als art-director bij Vinyl. Dit maandelijkse muziektijdschrift draaide om post-punk muziek, beter bekend als Ultra. Binnenkort verschijnt het gelijknamig boek over deze stroming en ter gelegenheid daarvan is er ook een nieuw nummer gemaakt van Vinyl. Max Kisman zette zijn bioscooppromo uit 1985 van het blad online, met daarin bijdragen van verschillende animators: Jan Dietvorst, Gerrit van Dijk, Edu Kisman, Helga Kos, Henri Lucas, Peter Mertens, José Vonk en Kisman zelf.
Willem van den Berg, schetsboek Neon, 1979
Ondertussen bij de VPRO staat alles in het teken van de korte periode dat punk over Nederland raasde. 77-84 No Future is een gezamenlijk project van Holland Doc 24, Geschiedenis24.nl, 3VOOR12, VPRO, Lebowski Publishers en Centraal Museum Utrecht. De expositie in het Centraal Museum loopt van 2 maart tot 1 juni 2012. Geheel volgens de Do-It-Yourself punk-attitude kan je daar zelf fanzines stencilen en tv maken. Tijdens de themaweek op Holland Doc 24 (van 3 t/m 10 maart zijn reportages over en programma’s uit die jaren online gezet. Alle acht afleveringen van Neon bijvoorbeeld waar Willem van den Berg als vormgever bij betrokken was.
Neon ontstond in het Rotterdamse Lijnbaancentrum en werd gemaakt door een groep jonge mensen, waaronder Van den Berg die net van de kunstacademie kwam. De leader van de eerste aflevering bestaat uit een vijftal neonbuizen knipperend op het ritme van de muziek. Van den Berg: “Neonlicht was toen een belangrijk vormgevingselement, het hele programma zat daar vol mee. Neon was de straat. Reflecterend neon in nat wegdek. Dat was Rotterdam.”
Het programma kwam onder ogen van Roelof Kiers en die besloot dat de VPRO het uit moest gaan zenden. De vormgeving was uiteraard nogal onconventioneel; titelkaarten werden in brand gestoken, de montage was opzettelijk rommelig en van de geavanceerde technische faciliteiten van de NOS werd natuurlijk geen gebruik gemaakt. Van den Berg en de andere programmamakers werkten met de eenvoudigste middelen: video, kopieermachine, papier, schaar en spuitbus. Van den Berg: “In het begin was het echt onkunde omdat we geen ervaring hadden. Waren de politiehelmen oranje in plaats van blauw. Dat bezorgde de NOS-mensen waar we de tapes naar toe brachten wel grijze haren. Dan belde ze de VPRO op dat er helemaal niets van klopte. We waren lekker eigenwijs.” Titels van optredende bands worden op een Dymo lettertang gemaakt, of op een gescheurd papiertje in beeld geschoven.
Het programma werd door de pers opgemerkt. Het contrast met de vormgeving van Jaap Drupsteen, die sinds 1971 het gezicht van de VPRO bepaalde, was enorm. Van den Berg: “Niet iedereen vond het mooi. Roelof Kiers en Jan Blokker stonden er wel voor de volle 100% achter, ondanks dat het zo’n cultuuromslag was.” Als Drupsteen opstapt, vraagt Kiers Van den Berg hem op te volgen als VPRO-ontwerper.
Meer lezen, kijken & luisteren:
Vanavond is de laatste uitzending Van Kooten & De Bie sloegen weer toe! (Ned 2 van 20:25 tot 21:20). Van Kooten en De Bie hebben in de bijna 40 jaar dat ze samen televisie maakten zo’n beetje alles wel geparodieerd. Ook televisievormgeving. Martin Roodnat vertelde me eind vorig jaar hoe grondig ze daarin te werk gingen:
In de tijd van Pixel Graphics [1987-1989] kwamen Kees van Kooten en Wim de Bie langs bij Willem [van den Berg] die daarvoor bij de VPRO had gewerkt. Ze gingen een nieuwe serie programma’s maken en ze vonden het wel interessant om een 3D titelanimatie te laten maken. Wij waren helemaal vereerd, maar vervolgens hoorden we maanden niets meer van ze. De eerste uitzending van het programma: we zien een zwart doek, piepschuim letters op stokjes en af en toe de handen van Van Kooten en De Bie die de letters laten bewegen. Hadden ze op hun eigen manier een 3D leader gemaakt. Heel erg grappig, wij moesten er erg om lachen.
Helaas staat dit clipje niet online, maar ik vond wel dit fragment van een paar jaar later. Ditmaal is er een aanslag gepleegd op de leader van het programma.
In het filmpje hieronder (uit Hadimassa?) moeten de omroep(st)er en de ledenwerving het ontgelden.
Er zullen vast nog tientallen andere sketches zijn waarin Van Kooten en De Bie televisievormgeving op de hak nemen. Laat het weten als je er eentje vindt!
VPRO’s muziekplatform 3voor12.nl krijgt een nieuwe vormgeving en vernieuwde site. Bij de uitreiking van de Song van Het Jaar op 15 december kregen bezoekers alvast een t-shirt met het nieuwe logo en enkele dagen later volgde een bericht op de site zelf. De vernieuwde site gaat 3 januari 2012 online (om 3 minuten voor 12 uiteraard). Het nieuwe ontwerp is van Thonik, het ontwerpbureau dat verantwoordelijk is voor de huidige VPRO-huisstijl. Volgens het bericht op 3voor12.nl sluit “de vormgeving van de nieuwe 3voor12 website (…) volledig aan bij deze VPRO-huisstijl.” Het lettertype is in ieder geval gelijk (de VPRO Thonik Bold ontworpen door Paul van der Laan) en ook de ronde binnenvormen van de letters P en O uit het logo zijn gebruikt. Verder zullen we nog even moeten wachten hoe het logo precies toegepast zal gaan worden. Gezien de ontwerpmethodiek van Thonik, zal dat ongetwijfeld gaan verrassen!
Museum Hilversum organiseert tijdens de tentoonstelling Grafisch Geluk een aantal lezingen en artist-talks. Eerder was al de eer aan Jaap Drupsteen en mijzelf (hier het verslag) en afgelopen week (15 december) stond Steendrukkerij De Jong & Co centraal.
Bas van Lier tekende de geschiedenis van deze drukkerij op en dit boek vormde de aanleiding voor de tentoonstelling Grafisch Geluk. Van Lier vertelde over de totstandkoming van het project, de geschiedenis van de befaamde steendrukkerij, de familie Brattinga, de vele trouwe medewerkers, de legendarische kantine tentoonstellingen en de Kwadraat-bladen. Extra bijzonder was dat de lezing gehouden werd in de tentoonstellingszaal en dat vele oud medewerkers aanwezig waren. Van Lier presenteerde veel ‘nieuw’ beeldmateriaal: foto’s en ontwerpen die niet in het boek te zien zijn en hij had een aantal bijzondere affiches meegenomen. Die werden gemaakt op uitnodiging van de drukkerij die ontwerpers vroeg een ‘onmogelijk affiche’ te ontwerpen en drukken. Daarvoor kregen ze naar verluidt wekenlang een drukpers en drukker ter beschikking.
Hierna vertelde Paul van Mameren van Lecturis Publishing over de geschiedenis van deze drukkerij en uitgeverij. Hij benadrukte de rol die drukkers kunnen spelen op het gebied van grafisch ontwerpen. Net als Steendrukkerij De Jong zoekt Lecturis de samenwerking op met ontwerpers en initieert ze bijzondere projecten zoals de Lecturis documentaires.
Karin Langeveld van Trapped in Suburbia lichtte vervolgens de ontwerpkeuzes toe die gemaakt werden bij de vormgeving van boek en tentoonstelling. Zo kwamen we te weten dat de lichtbakken in de tentoonstelling (foto rechts) te danken zijn aan het verdwijnen van de postkantoren (vergelijk met deze foto).
Het eerste ontwerp van Trapped in Suburbia voor het boek was een vierkanten doos met daarin een boek waarvan de papierdikte naar het midden toe toeneemt zodat de binnen en buitenkant als het ware omgewisseld worden. Een origineel idee geheel in de traditie van de Kwadraatbladen, maar toch iets te onconventioneel. Het tweede ontwerp werd het wel: een omslag uit meerdere bladen die tezamen het logo van Steendrukkerij De Jong vormen. Dat logo, een ontwerp van Otto Treumann uit 1957, siert ook de afbeeldingenlijsten van de tentoonstelling. De andere twee etages (hedendaags ontwerp en omroepvormgeving) hebben hun eigen patroon.
Objectenlijsten van de tentoonstelling ontworpen door Trapped in Suburbia
Omdat de lezingen werden gehouden in de tentoonstellingszaal kregen wij als toehoorders de gelegenheid om de affiches uitgebreid te bekijken. Mijn oog viel natuurlijk op het setje affiches hiernaast.
Pieter Auke Brattinga (‘de eerste’) was uitgesproken socialist en actief lid van de SDAP. Die politieke houding zie je duidelijk terug in de opdrachten uit de jaren twintig en dertig. Naast de SDAP, waren dat vakbonden en natuurlijk ook de VARA. Graficus Jan Rot illustreerde regelmatig voor de VARA Radiobode en ontwierp in 1931 het onderste affiche. Het bovenste affiche voor de VPRO is eveneens van zijn hand.
Deze twee affiches zijn kenmerkend voor de twee omroepen in deze periode; de VARA roept op tot verzuiling en de VPRO uit juist haar streven naar een nationale omroep. In tegenstelling tot andere omroepverenigingen -voorstanders van een verzuild bestel- zal de VPRO dan ook geen bezwaar hebben gehad om gebruik te maken die niet tot de ‘eigen zuil’ behoorde. Zo werkte er nog in ieder geval nog één socialistische graficus voor de VPRO: Albert Hahn Jr. Hij verzorgde enkele jaren de vormgeving voor Vrije Geluiden, de radiogids van de VPRO (meer hierover in mijn bespreking van het VPRO Gids Cover’s boek).
Er zijn nog twee lezingenavonden bij Museum Hilversum naar aanleiding van de tentoonstelling Grafisch Geluk:
Meer informatie bij Museum Hilversum.
Op Vormvanvermaak.nl had ik al een reeks berichten over de VPRO geplaatst (vorm van de VPRO) naar aanleiding van het verschijnen van het prachtige naslagwerk van 85 jaar VPRO Gids covers (samengesteld door Piet Schreuders en Beate Wegloop).
Nu staat ook mijn recensie online op Designgeschiedenis.nl. Ik heb natuurlijk gekeken naar het boek zelf, maar ook naar de vormgeving van de VPRO Gids ten opzichte van andere omroepgidsen en de relatie tussen programmagids, televisie en huisstijl bij de VPRO.
Lees de recensie ‘Vrijzinnige vormgeving’ en bestel het boek bij uw boekhandel of de VPRO webwinkel.
Vanwege de tentoonstelling Grafisch Geluk deze winter extra aandacht voor de tv-ontwerpen die in Museum Hilversum te zien zijn.
Schets uit de Collectie Drupsteen, Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid
Een van de mooie dingen aan de tentoonstelling van het grafische werk van Jaap Drupsteen is dat je als bezoeker heel precies de ontwikkeling van het bijzondere VPRO-logo kan volgen. Dat is natuurlijk in de eerste plaats te danken aan de ontwerper zelf die zijn eerste schetsen, werktekeningen en storyboards allemaal keurig bewaarde en in beheer heeft gegeven aan het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid.
Op zijn allereerste twee velletjes met schetsen en ideeën is het uiteindelijke logo al te herkennen. Maar dan is het nog lang niet af. Drupsteen werkt daarna op doorzichtige vellen papier het logo en de variaties daarop verder uit. In drie van die tekeningen (er zijn er nog veel meer!) in de tentoonstelling is goed te zien dat de ontwerper worstelde met de letter R. De krullen en vaandels uit de letters V, P en O zijn eigenlijk in de het eerste schetsje al min of meer gevormd. De R daarentegen laat zich niet zo makkelijk kennen.
Dankzij deze schetsen en tekeningen krijgen we een kijkje in de keuken van de ontwerper. Logo’s zijn -juist omdat je ze zo vaak hebt gezien- zo vanzelfsprekend dat je zou vergeten dat er een ontwerper dagen of wekenlang aan heeft zitten sleutelen. Dat sleutelen gebeurt nu op de computer en dat heeft als gevolg dat tussenfases doorgaans niet bewaard worden. Die tussenfases zijn er van Drupsteens bijzondere VPRO logo gelukkig wel. Ga ze snel bekijken voor ze weer in de kelder van Beeld en Geluid verdwijnen!
